Ρωμανός

I

Όνομα αγίων της Ανατ. Ορθόδοξης Εκκλησίας.

1. Διάκονος στην Καισάρεια της Παλαιστίνης. Μαρτύρησε επί Διοκλητιανού (284-305) και Μαξιμιανού (286-305) με απαγχονισμό. Η μνήμη του τιμάται στις 18 Νοεμβρίου.

2. Άκμασε επί Μαξιμιανού (286-305). Πέθανε με μαρτυρικό θάνατο, μαζί με ένα νήπιο, επειδή τόλμησε να κηρύξει τον χριστιανισμό σε έναν ειδωλολατρικό ναό (το νήπιο τον συνόδευε). Η μνήμη του τιμάται στις 18 Νοεμβρίου.

3. Μαρτύρησε με σπαθί. Η μνήμη του τιμάται στις 16 Μαρτίου.

4. Μαρτύρησε με σπαθί στη Νικομήδεια, μαζί με τους Ευσέβιο, Τελέτιο, Χαραλάμπη και Χριστίνα. Την ίδια μέρα με αυτούς, έκαψαν ζωντανούς και πολλούς άλλους. Η μνήμη του τιμάται στις 30 Μαΐου.

5. Καταγόταν από την Κιλικία. Ασκήτεψε σε ένα κελί, κοντά στην Αντιόχεια. Η μνήμη του τιμάται στις 9 Φεβρουαρίου.

6. Καταγόταν από το Καρπενήσι. Έγινε μοναχός στα Καυσοκαλύβια του Αγίου Όρους. Μαρτύρησε στην Κωνσταντινούπολη με αποκεφαλισμό (1694). Η μνήμη του τιμάται στις 5 Ιανουαρίου.

7. Λακεδαιμόνιος ιερομόναχος. Ζούσε στην Κωνσταντινούπολη. Τον σκότωσαν οι Τούρκοι (1695). Η μνήμη του τιμάται στις 6 Ιανουαρίου.

II

Όνομα 4 αυτοκρατόρων του Βυζαντίου.

1. Ρωμανός A’ ο Λεκαπηνός (920-944). Η ανακήρυξη του στρατηγού Ρωμανού Λεκαπηνού ως συναυτοκράτορα (920-944) είναι γεγονός με αποφασιστική σημασία τόσο για την εξωτερική όσο και για την εσωτερική ιστορία του Βυζαντίου. Ο αγώνας με τους Βούλγαρους συνεχίζεται και προκαλεί ανάμειξη και άλλων βαλκανικών χωρών, με αποτέλεσμα τη βουλγαροσερβική σύγκρουση και την προσωρινή υποταγή των Σέρβων (924) στους Βούλγαρους, αλλά και την ήττα των τελευταίων από τους Κροάτες (926). Οι βυζαντινοβουλγαρικές σχέσεις, όμως, αλλάζουν με τον θάνατο του Συμεών και την ανάρρηση στον θρόνο του γιου του Πέτρου (927), που συνάπτει ειρήνη με το Βυζάντιο και παντρεύεται την εγγονή του Ρωμανού Λεκαπηνού, Μαρία. Με την κατάπαυση του βουλγαρικού πολέμου αρχίζει πάλι ο αγώνας στην Ανατολή με κύριο θέατρο επιχειρήσεων την Αρμενία και τη Β. Μεσοποταμία, ενώ παράλληλα παρεμβάλλονται ρωσικές επιθέσεις (941 και 944) και ουγγρικές επιδρομές. Στον πολύπλευρο αυτόν αγώνα, που συμπίπτει με τη συμβασιλεία του Λεκαπηνού, διακρίνεται ο περίφημος στρατηγός I. Κουρκούας, ο οποίος, το 934, καταλαμβάνει τη Μελιτηνή, αποκρούει την αιφνιδιαστική απόβαση των Ρώσων στη Βιθυνία το 941 και συνεχίζει τις επιχειρήσεις στη Μεσοποταμία με την κατάληψη σειράς πόλεων και την προώθηση των βυζαντινών συνόρων στην Ανατολή. Ο Λεκαπηνός, που ουσιαστικά κυβερνάει στην περίοδο της συμβασιλείας, είναι ο αυτοκράτορας, ο οποίος με τις Νεαρές του 922 και του 934 κατοχυρώνει τη μικρή ιδιοκτησία, η ύπαρξη της οποίας συνεχώς υπονομεύεται από τους «δυνατούς», ενώ έχει τόσο ζωτική σημασία για την αυτοκρατορία. Το 944 ο Λεκαπηνός παραγκωνίζεται από τους γιους του, τους οποίους από το 921 είχε στέψει συμβασιλείς· ο Κωνσταντίνος αντιμετωπίζει το πραξικόπημα αυτό με εξορία των δραστών και από το 945 κυβερνά μόνος.

2. Ρ. Β’ (959-963). Διάδοχος του Κωνσταντίνου· δεν διαθέτει πολιτικές ή στρατιωτικές ικανότητες, αλλά ούτε τη λογιότητα του πατέρα του. Ωστόσο η σύντομη βασιλεία του λαμπρύνεται από μεγάλες επιτυχίες, χάρη στον ικανότατο «παρακοιμώμενο» I. Βρίγκα –που διευθύνει κυρίως τις κρατικές υποθέσεις– και στους σπουδαίους στρατηγούς, ιδιαίτερα στον Νικηφόρο Φωκά. Η ανακατάληψη της Κρήτης το 961 από τον Νικηφόρο Φωκά, ύστερα από πολιορκία του Χάνδακα, που κρατάει ολόκληρο τον χειμώνα, ενώ στερεί τους Άραβες από τη σπουδαιότερη βάση τους στην ανατολική Μεσόγειο, ενισχύει σημαντικότατα τη θέση των βυζαντινών.

3. Ρ. Γ’ ο Αργυρός (1028-1034). Με τον Ρ., που ανήκει στην πολιτική αριστοκρατία, εγκαταλείπεται εντελώς η κοινωνική πολιτική του Βασιλείου B’ και αρχίζει η εξαφάνιση της μικρής ιδιοκτησίας. Ωστόσο η βασιλεία του έχει να παρουσιάσει μια αξιόλογη στρατιωτική επιτυχία στην Ανατολή: την κατάληψη της ‘Eδεσσας στη Συρία (1032), χάρη στον εξαιρετικό στρατηγό Γ. Μανιάκη.

4. Ρ. Δ’, ο Διογένης. Αυτοκράτορας του Βυζαντίου (1067-71). Εκλέγεται μετά τον θάνατο του Κωνσταντίνου Γ Δούκα (1059-67) –αφού παντρεύεται τη χήρα του τελευταίου, Ευδοκία Μακρεμβολίτισσα– γιατί θεωρείται απαραίτητη η ανάληψη της εξουσίας από άνδρα υπεύθυνο και γενναίο, για την αντιμετώπιση της κρίσιμης στρατιωτικής κατάστασης που επικρατεί μετά την παραμέληση του στρατού από τον προκάτοχο του, όταν το κράτος περιβάλλεται από ποικίλους εχθρούς και ιδιαίτερα η Μικρά Ασία απειλείται από τους Σελτζούκους Τούρκους. Η ανάληψη της εξουσίας από τον Ρ., που ανήκει στη στρατιωτική αριστοκρατία, δημιουργεί αντίδραση των οπαδών της πολιτικής αριστοκρατίας με σπουδαιότερο υποκινητή τον Μιχαήλ Ψελλό. Παρόλη την αντίδραση και τη χαώδη κατάσταση, που επικρατεί γενικότερα στο κράτος και ειδικότερα στον στρατό, ο Ρ., έμπειρος στρατιωτικός και με αξιόλογες επιτυχίες στο ενεργητικό του, κυρίως από τους πολέμους εναντίον των Πατσινακών, καταφέρνει να οργανώσει μισθοφορικό στρατό από ποικίλους λαούς (Ούζους, Πατσινάκες, Νορμανδούς κλπ.) και επιχειρεί με επιτυχία δυο εκστρατείες στη Μικρά Ασία εναντίον των Σελτζούκων (το 1068 και το 1069). Ο ζήλος του να εξουδετερώσει τον εχθρό τον ωθεί και σε τρίτη εκστρατεία –αυτή τη φορά στην Αρμενία– το 1071. Ο αρχηγός των Σελτζούκων Αλπ-Αρσλάν σχεδίαζε τότε επίθεση κατά των Φατιμιδών της Αιγύπτου και δεν φαίνεται πως είχε την πρόθεση να επιτεθεί κατά του Βυζαντίου. Παράλληλα, ο Ψελλός, και η παράταξή του γενικά, αντιδρούν στη συνέχιση του αγώνα εναντίον των Τούρκων, αφού άλλωστε από την πρώτη εκστρατεία ήταν αντίθετοι, αλλά ο Ρ. προχωρεί στην πραγματοποίηση του σχεδίου του. Η εκστρατεία, ενώ αρχίζει με επιτυχία, καταλήγει σε καταστροφή, κατά τη μάχη του Μαντζικέρτ, κοντά στη λίμνη Βαν, οφειλόμενη σε σύγχυση που επικράτησε ξαφνικά στον ετερογενή και απειθάρχητο μισθοφορικό στρατό. Η σύγχυση αυτή το πιθανότερο είναι πως οφείλεται σε προδοσία μελών της οικογένειας του Δούκα. Πολλοί ξένοι μισθοφόροι αυτομόλησαν στο εχθρικό στρατόπεδο, ενώ ο γενναίος Ρ. πιάστηκε αιχμάλωτος. Ωστόσο ο Αλπ-Αρσλάν φάνηκε μεγαλόψυχος απέναντί του και τον άφησε ελεύθερο, ύστερα από συμφωνία, που κύριοι όροι της ήταν η πληρωμή από τον Ρ. αποζημίωσης για την απελευθέρωσή του, ετήσια χρηματική αποζημίωση, η απελευθέρωση Τούρκων αιχμαλώτων και η παροχή στον Αλπ-Αρσλάν στρατιωτικής βοήθειας. Ο Ρ. όμως δεν προλαβαίνει να εκπληρώσει τους όρους αυτούς της συμφωνίας: πριν γυρίσει στην Πόλη, η αντίθετη μερίδα την εκθρονίζει, κι ενώ στην αρχή παραχωρεί τον θρόνο στη γυναίκα του Ρ. και στον γιο της, Μιχαήλ Δούκα, λίγο αργότερα η Ευδοκία στέλνεται σε μοναστήρι και ο Ρ. –που πείθεται να αναγνωρίσει το νέο καθεστώς υπό τον όρο της προσωπικής του εξασφάλισης, που την εγγυώνται, εκ μέρους του αυτοκράτορα, 3 μητροπολίτες– τυφλώνεται, πριν φτάσει στην Κωνσταντινούπολη. Λίγο αργότερα -το καλοκαίρι του 1072– πεθαίνει εξόριστος. Μεγάλο μέρος της ευθύνης για την εγκληματική αυτή συμπεριφορά απέναντι στον Ρ. φέρει ο Ψελλός, που με εξοργιστική υποκρισία στέλνει επιστολή στον τυφλό αυτοκράτορα, όπου τον χαρακτηρίζει ευτυχισμένο μάρτυρα που ο θεός τον θεώρησε άξιο ενός ανώτερου φωτός. Η εκθρόνιση και τύφλωση του Ρ. διευκολύνουν τους Τούρκους –αφού παύει να ισχύει η συνθήκη Ρ.-Αλπ-Αρσλάν– που βρίσκουν αφορμή για τη συνέχιση του καταστρεπτικού τους έργου. Έτσι, περισσότερο από την ήττα στο πεδίο της μάχης, η εσωτερική αντίδραση δημιουργεί, σοβαρότατες συνέπειες. Ο δρόμος για την κατάληψη της Μικράς Ασίας μένει ανοιχτός, ενώ τον ίδιο χρόνο της ήττας στο Μαντζικέρτ καταλαμβάνεται στη Δύση το Μπάρι από τους Νορμανδούς. Η στρατιωτική αποσύνθεση γίνεται η κύρια εκδήλωση του χάους, που επικρατεί μετά την πτώση του Ρωμανού.

O Ρωμανός Β’ και ο Κωνσταντίνος σε βυζαντινό νόμισμα της εποχής εκείνης.

III

Oνομασία 5 οικισμών.

1. Ημιορεινός οικισμός (υψόμ. 440 μ.) του νομού Άρτας. Υπάγεται διοικητικά στον δήμο Γραικικού.

2. Hμιορεινός οικισμός (υψόμ. 350 μ.), στην πρώην επαρχία Μιραμπέλλου, του νομού Λασιθίου. Υπάγεται διοικητικά στον δήμο Νάπολης.

3. Hμιορεινός οικισμός (υψόμ. 270 μ.), στην πρώην επαρχία Πάτρας, του νομού Αχαΐας. Υπάγεται διοικητικά στον δήμο Ελικίστρας.

4. Πεδινός οικισμός (υψόμ. 20 μ.), στην πρώην επαρχία Πυλία, του νομού Μεσσηνίας. Είναι έδρα του ομώνυμου δήμου στον οποίο υπάγεται και ο οικισμός Πετροχώρι (υψόμ. 20 μ.). Βρίσκεται κοντά στα παράλια B της Πύλου.

5. Ορεινός οικισμός (υψόμ. 500 μ.), στην πρώην επαρχία Δωδώνης, του νομού Ιωαννίνων. Είναι έδρα του ομώνυμου δήμου (15 τ. χλμ.).